Spring direct naar de hoofdnavigatie of de inhoud
Home Het potentieel van de kustzone in Bangladesh ontsluiten

HET POTENTIEEL VAN DE KUSTZONE IN BANGLADESH ONTSLUITEN

Vijftig jaar geleden (11 november 1970) werd Bangladesh getroffen door cycloon Bhola. Het kustgebied lag in puin en moest opnieuw worden opgebouwd. Met Nederlandse hulp werden polders aangelegd om de bevolking te beschermen en van voedsel te voorzien. In deze reportage laat deltaspecialist en publicist Joep Janssen zien of dat is gelukt.

Begin jaren zeventig werd Bangladesh geteisterd door oorlog en natuurgeweld. De tegenslagen brachten de bevolking echter dichter bij elkaar. Bovendien werd de wederopbouw gesteund door internationale donoren, die technische kennis invlogen om het waterbeheer en de voedselzekerheid te verbeteren.

Maar misschien nog wel belangrijker: de bevolking toonde daadkracht. Een Bangladeshi planningscommissie van beleidsmakers, economen en wetenschappers ging aan het werk en presenteerde in een hele korte tijd het eerste vijfjarenplan. Met als belangrijkste doel: de landbouwproductiviteit verhogen en armoede bestrijden. Om dit te bereiken werd de vruchtbare, maar ook zwaar getroffen deltagebied ontgonnen tot rijstschuur van het land. Bangladesh ging polders bouwen aan de kust.


Een polder nabij Khulna, 2017. (Foto: Joep Janssen)

"Het aantal sterfgevallen als gevolg van cyclonen is de afgelopen vijftig jaar honderdvoudig afgenomen."

De wederopbouw

De regering van Bangladesh nam maatregelen tegen de cyclonen. Met buitenlandse hulp werden 139 kustpolders aangelegd die zo’n negen miljoen mensen moesten beschermen tegen overstromingen en verzilting. Hoewel de polders bescherming bieden, blokkeren ze ook de waterstroom van rivieren naar de zee. Een drainagesysteem van sluizen en kanalen werd aangelegd om het overtollige regenwater tijdens laagtij te laten wegspoelen. Zo werd het land productiever gemaakt. Net als in Nederland, kwam de Bangladeshi polder te staan voor een mentaliteit van samenwerken om droge voeten te houden. Ook kwam er een waarschuwingssysteem waardoor de bevolking sneller in veiligheid kan worden gebracht.

Volgens Swarna Kazi, senior disaster risk management specialist van de Wereldbank, hebben de maatregelen er voor gezorgd dat het aantal cycloon-slachtoffers flink is gedaald. ‘Het aantal sterfgevallen als gevolg van cyclonen is de afgelopen vijftig jaar honderdvoudig afgenomen. Het is een opmerkelijk resultaat dat aantoont dat het land veel ervaring heeft opgebouwd met veerkracht en toonaangevend is op het gebied van rampenbeheer.’

‘Dit is bereikt door daadwerkelijke investeringen – structureel en niet-structureel. Naast schuilplaatsen, kustdijken en afwateringssystemen, heb je waarschuwingssystemen nodig en bewustwording om veerkrachtig te worden. Het moet een geïntegreerde aanpak zijn.’ Kazi werkt aan een miljoenenproject dat 10 kustpolders beschermt tegen overstromingen en verzilting om de landbouwproductiviteit te verbeteren. Ze legt uit dat de bevolking en voedselproductie moeten worden beschermd tegen de stijgende zeespiegel en zwaardere cyclonen door de opwarming van de zee. ‘Klimaatverandering is een feit, maar Bangladesh investeert in veerkracht om de gevolgen te verzachten.’


Swarna Kazi, senior disaster risk management specialist van de Wereldbank, op haar kantoor in Dhaka. (Foto: Joep Janssen)

Het poldermodel in praktijk

In het zuiden van Bangladesh ligt Khulna waar de polders beginnen. Als je hier rond rijdt, ervaar je hoe groot de kracht van water is, want veel oevers zijn extreem weggeslagen. Hier aan de kust kampen de mensen met stormvloed en verzilting. Zij hebben hun oogsten vervangen door garnalenteelt. Dat levert meer winst op, maar is ook risicovoller en het vereist minder mankracht. Door het gebrek aan werk zijn veel arme inwoners geneigd te verhuizen.

In de rijkere polders in het noorden heeft de bevolking stevigere dijken aangelegd. Hun inkomsten en leefomstandigheden lijken stabiel, omdat ze een extra winstgevende oogst hebben geïntroduceerd, zoals mungbonen, watermeloenen en zonnebloemen. ‘Deze polders gaan voor vernieuwing’, zegt Amirul Hossain, ingenieur bij de Bangladesh Water Development Board. Hij is betrokken bij het Blue Gold programma, een samenwerking tussen Nederland en Bangladesh dat boeren in 22 polders helpt om veerkrachtiger te worden. Dat doen ze door het bouwen van sluizen en versterken van dijken, maar ook door trainingen in waterbeheer en landbouw.

"Een verbeterde levensonderhoud is mogelijk geworden dankzij geïntegreerde activiteiten van waterbeheer, landbouwproductie en betrokkenheid van de gemeenschap"

Dat is hard nodig, vindt Hossain, want de infrastructuur voor waterbeheer is in de afgelopen decennia verslechterd. ‘De waterstroom door kanalen werd onderbroken vanwege een toename van de bevolking, een gebrek aan regelmatig onderhoud, slibafzetting en erosie van de rivieroever. De waterinfrastructuur in de kustzone is ook zwaar aangetast door veel tropische stormen.’

‘Stap voor stap gaan we vooruit’, zegt Hossain. ‘Er zijn successen geboekt met nieuwe hoogproductieve variëteiten van landbouwgewassen en een verbeterde productie. Droge seizoen gewassen zoals rijst, groenten en fruit zijn geïntroduceerd en hebben bijgedragen aan de voedselzekerheid van Bangladesh. De implementatie van het Blue Gold-programma heeft bijgedragen aan deze successen.’

‘Een verbeterde levensonderhoud is mogelijk geworden dankzij geïntegreerde activiteiten van waterbeheer, landbouwproductie en betrokkenheid van de gemeenschap. Het programma speelt een belangrijke rol bij armoedebestrijding en het bereiken van voedselzekerheid. Geïntegreerd, participatief waterbeheer kan worden beschouwd als een weg voorwaarts voor verbetering van het kustpolderbeheer.’ Het idee is dat de grote verbouwing van de kust alleen kan slagen als iedereen meepraat en meedoet. Overleggen in de polder doe je namelijk gezamenlijk. En steeds meer beslissingen worden overgelaten aan de polder, bijvoorbeeld door de water management groups. Ze krijgen geld van de overheid en investeren een deel zelf voor kleine ingrepen en onderhoud van de polder.

Na het waterbeheer komt de landbouw

Ik spreek af met Humayoun Kabir van het Ministerie van Landbouw, die meewerkt aan het Blue Gold programma. ‘Als het waterbeheer op orde is, kan de landbouwproductie toenemen’, legt hij uit. ‘Daarom geven wij trainingen in waterbeheer en landbouw aan de inwoners van verschillende dorpen in een polder.’ Met deze praktische aanpak zijn al 60 duizend boeren bereikt die hun kennis weer overdragen op andere boeren. Deze trainingen dragen bij aan de toename van voedselproductie en inkomsten. Dat blijkt ook uit de cijfers: in de polders van het Blue Gold programma zijn de opbrengsten van de oogsten met ongeveer 20 procent toegenomen. Kabir vertelt me dat dit resultaat onder moeilijke omstandigheden is gehaald.


Tijdens de Farmer Field Schools worden boeren getraind in waterbeheer en landbouw, 2017. (Foto Joep Janssen)

 

‘Een grote beperking is het belangenconflict van watergebruikers in de polders – tussen rijst en garnalenboeren, boeren op laag en hoog land, aan het begin of juist het einde van een kanaal. Dit zijn redenen voor wateroverlast en beschikbaarheid van zoet water in een paar oudere gebieden.’
‘De landbouw breidt in kustgebieden uit in een tempo dat we de afgelopen decennia niet hebben gezien’, zegt Kabir. ‘Daarom hebben we ons gericht op het zuidelijke deel van Bangladesh om de toekomstige uitdaging aan te gaan om onze grote bevolking te voeden. We moeten zuidwaarts om de voedselzekerheid te verbeteren door middel van geïntegreerd waterbeheer.’ Met het vooruitzicht dat de bevolking van Bangladesh blijft groeien, het land om te wonen schaarser wordt, biedt de kust mogelijkheden, want daar zijn landbouwtechnologie en slim waterbeheer voorhanden.

Booming Bangladesh – een serie

De samenwerking tussen Bangladesh en Nederland is de afgelopen decennia geïntensiveerd. Terwijl Bangladesh een snelle en sterke economische groei doormaakt, ontstaan er nieuwe uitdagingen en kansen in de watersector. Met steun vanuit het Partners voor Water programma verzamelde Deltaspecialist en publicist Joep Janssen verhalen om de lokale watersector beter te begrijpen en de gezamenlijk ingezette veranderingen te laten zien. Dit artikel maakt deel uit van een reeks interviews genaamd Booming Bangladesh.