De samenwerking tussen Nederland en de havenstad Beira in Mozambique gaat z’n tiende jaar in. Voornamelijk gefinancierd via het Partners voor Water-programma en de Nederlandse ambassade werkt Nederland met deze gemeente samen aan het weerbaarder maken van de stad tegen negatieve klimaateffecten. Hiervoor is onder meer het Beira Masterplan 2035 opgesteld. Nederland hielp bij de ontwikkeling van dit plan en ondersteunt bij de implementatie. De afgelopen tien jaar waren gericht op onderzoeken, testen van mogelijke oplossingen en het opbouwen van vertrouwen. Nu gaat het programma een nieuwe fase in; doorpakken en resultaten oogsten. Met een nieuwe pragmatische burgemeester als boegbeeld.
De laaggelegen locatie aan zee, het snelgroeiende aantal inwoners, economische uitdagingen en klimaatverandering maken de havenstad Beira in Mozambique kwetsbaar. Zo zijn veel wijken in de stad ontstaan zonder planning of de benodigde voorzieningen, zoals waterleiding, riolering of vuilnisdiensten. Met alle gevolgen voor de inwoners van dien, vooral in het natte seizoen: in de laaggelegen delen van de stad komen wijken in die periode meerdere keren onder water te staan door regenval. In de wijk Praia Nova komt naast regenwater ook zeewater bij hoogtij de wijk in. Bij recente cyclonen heeft de kustverdediging het gehouden. Als deze cyclonen gelijktijdig met springtij zouden samenvallen is de kans op overstroming vanuit zee groot. Klimaatverandering vergroot het risico op een toekomstige doorbraak, waarbij zeewater in grote delen de stad doordringt.
Uitvoering van Beira Masterplan 2035
In 2015 stelden de Nederlandse overheid en het gemeentebestuur van Beira daarom het Beira Masterplan 2035 vast: een meerjarige strategie voor een duurzame ontwikkeling van de stad. Het plan bestaat uit verschillende ‘puzzelstukken’, die niet alleen zijn gericht op watermanagement, maar ook op economische vooruitgang, de bouw van nieuwe woonwijken en het versterken van de gemeentelijke organisatie. De coördinatie hiervan vanuit Nederland ligt bij Maarten Gischler, coördinator van de deltasamenwerking tussen Nederland en Mozambique namens het ministerie van Buitenlandse Zaken.
“Wij proberen het stadsbestuur te helpen om de verschillende puzzelstukjes vanuit verschillende programma’s in Beira bij elkaar te brengen en gaten op te vullen”, zo legt Gischler uit. “Wij financieren – net als andere donoren - verschillende initiatieven en ondersteunen bij de uitvoering ervan. En wij helpen de stad met coördinatie. Met onze langjarige aanwezigheid hebben we kennis en netwerk opgebouwd om die rol te vervullen”. Ook hielp Nederland de stad in 2019 toen het voor 90% verwoest werd door cycloon Idai en honderden miljoenen euro’s aan schade opliep. Nederland bevorderde donorcoördinatie richting nationale en internationale partners.
Landen in de organisatie
Het succes van de langdurige samenwerking begon allemaal met de aansprekende bestuurder: burgemeester Daviz Simango. Gischler: “De burgemeester had een duidelijke visie over wat er nodig was in de stad. Hierdoor konden wij ons dienstbaar opstellen. Sinds 2015 ondersteunen we de burgemeester bij lokale donorcoördinatie. Als de burgemeester zelf de Wereldbank en Europese Unie uitnodigt voor coördinatie in Beira, is het de vraag wat ervan komt. Maar wanneer de burgemeester samen met de Nederlandse ambassadeur uitnodigt voor een coördinatie-bijeenkomst in de hoofdstad Maputo, dan kun je erop rekenen dat genodigden op het juiste niveau deelnemen.”
De inspirerende burgemeester is echter begin 2021 overleden. “We waren in de beginjaren van de samenwerking soms best benauwd dat het programma rondom het masterplan zou instorten, wanneer de burgemeester zou wegvallen. Maar vanaf 2017-18 landde het programma op verschillende niveaus in de gemeente en kregen we er vertrouwen in dat het programma een burgemeesterswissel zou overleven.” De nieuwe burgemeester is de voormalige wethouder van Infrastructuur: Albano Carige António. Gischler: “Hij is een ander soort van leider. Hij steunt meer dan de vorige burgemeester op de inzichten van zijn wethouders, gemeentelijk directeuren en ambtenaren die veel van een specifiek onderwerp weten. Een meer gedeeld leiderschap. Door die ruimte aan zijn team te geven komt er allerlei creatief talent vrij dat eerder niet goed zichtbaar was.”
"Alleen collectief kunnen we problemen, zoals de afvalhopen in sloppenwijken, het tekort aan cycloonbestendige huizen, en wijken die onder water lopen, oplossen."
Nieuwe fase
Deze meer pragmatische burgemeester past uitstekend bij de nieuwe fase waarin het programma zich nu bevindt. “Door de lange termijn betrokkenheid weten nu veel beter wat symptomen zijn en wat onderliggende problemen,” vertelt Gischler: “Nu gaan we echt met de handen uit de mouwen aan de slag. De komende jaren zullen grote investeringen worden gedaan in de kustverdediging, in het drainage- en in het afvalwatersysteem. Nederland (Invest International) is hierbij betrokken, samen met de Wereldbank, Duitsland (KFW) en de EU. Maar infrastructuur en financiering alleen is niet genoeg. Een groot deel van de oplossing ligt ook bij de gemeentelijke organisatie, bij de burgers en de organisatie op wijkniveau en bij de lokale banken en private sector. Alleen collectief kunnen we problemen, zoals de afvalhopen in sloppenwijken, het tekort aan cycloonbestendige huizen, en wijken die onder water lopen, oplossen.”
Professionele instelling
Eén van de onderdelen waar het programma zich de komende jaren op gaat richten, is het beheer en onderhoud van infrastructuur. Infrastructuur die 30 tot 50 jaar mee moet gaan, moet in Beira vaak al na 10 jaar worden afgeschreven. “Het heeft geen zin om in infrastructuur te investeren als we ook niet het beheer en onderhoud helpen versterken.”
Burgemeester António benoemt in een videoboodschap aan zijn stad één van de problemen met betrekking tot de infrastructuur. “In oktober hebben we samen met Nederland de koers voor de komende vijf jaar bepaald. We gaan ons bijvoorbeeld richten op de financiële problemen bij het onderhoud en het beheer van de riolering.”
"Deze permanente internationale dialoog met Nederland en andere partners begon als een droom, maar is nu werkelijkheid."
Gischler voegt daaraantoe: “Dat is overigens niet alleen een kwestie van geld. De mensen die dagelijks de systemen onderhouden moeten ook de juiste skills, materieel en professionele instelling hebben. Dat laatste stimuleren we met het field level leadership-programma. Nederland financiert dat samen met de Wereldbank. Het richt zich op de mensen op de werkvloer en hun motivatie, verantwoordelijkheidsgevoel en waarden. Ook investeren in de mensen dus. Op deze manier moet het beheer en onderhoud van infrastructuur structureel verbeteren en hebben donorinvesteringen meer impact.”
De nieuwe burgemeester heeft in ieder geval alle vertrouwen in de samenwerking met Nederland en de andere partners. António: “Ik wil de Nederlandse overheid bedanken, want naast een financiële partner, helpen ze ons ook als strategisch coördinator. Deze permanente internationale dialoog met Nederland en andere partners begon als een droom, maar is nu werkelijkheid.”