Eerst wat aardrijkskunde. De bevolking van Colombia leeft al generaties lang met water, in een land dat zich uitstrekt van de Atlantische Oceaan tot de Stille Oceaan. Het land omvat een deel van het wereldwijd bekende stroomgebied van de Amazone in het zuiden van het land. Drie van de belangrijkste stroomgebieden – de Amazonas, Orinoco en Magdalena – worden gevoed door het smeltwater van de Andes-gletsjers en krijgen jaarlijks tweemaal zoveel neerslag dan in Nederland.
De Magdalena-rivier gezien vanaf de Mirador Represa Betania. Foto: Louis Bijlmakers
Geïntegreerd waterbeheer
"We staan voor veel uitdagingen", zegt Diana Vargas werkzaam op de afdeling Duurzame Ontwikkeling en Waterwegbeheer bij de overheidsinstantie van Cormagdalena. Deze instantie is verantwoordelijk voor de veilige en welvarende ontwikkeling van het stroomgebied van de Magdalena. Vargas is een van de drijvende krachten achter InspirAgua, een programma onder de vlag van het Blue Deal Programma. InspirAgua heeft als doel de waterzekerheid, waterbeschikbaarheid en waterkwaliteit te verbeteren in verschillende gebieden langs de Magdalena, de grootste rivier van het land.
InspirAgua is een initiatief van Colombia en Nederland om waterprofessionals uit beide landen te stimuleren hun watersystemen te verbeteren – van het niveau van lokale gemeenschappen tot regionale milieuautoriteiten, tot supraregionale planningsorganisaties zoals Cormagdalena. "We hebben zo'n programma nodig, dat de nadruk legt op een integrale benadering van waterbeheer", zegt Vargas. "Bij het ontwikkelen van interventies voor overstromings-, droogte- en klimaatgerelateerde uitdagingen, zagen we meteen dat lokaal waterbeheer heel complex is. Voor gemeenschappen met lage inkomens is toegang tot veilig drinkwater ook een topprioriteit. We moeten conflicten overwinnen tussen verschillende belanghebbenden watergebruikers zoals vissers, boeren en industrieën."
Watervervuiling in de Magdalena-rivier. Foto: Louis Bijlmakers
Over bergen heen denken
Volgens Vargas staat "de samenwerking tussen burgemeesters, bewoners, regionale milieuautoriteiten en de nationale rivierbeheerder centraal. Deze verschillende partijen moeten gezamenlijk verschillende thema's aanpakken, van datamonitoring tot rampenbestrijding, van afvalwaterverwerking tot vergunningverlening en rechtshandhaving." Nauwe coördinatie is vooral waardevol bij planning op verschillende niveaus, zegt Vargas. Als gemeenten bijvoorbeeld investeren in waterkeringen of waterzuiveringsinstallaties, kunnen er onbedoelde regionale effecten benedenstrooms of op het niveau van het stroomgebied optreden. Om dergelijke conflicten binnen het stroomgebied te voorkomen, heeft InspirAgua onlangs geholpen bij het faciliteren van het samenwerkingsproces, door verschillende belanghebbende partijen samen te brengen in een gezamenlijke inspanning voor beleidsplanning. Dit proces vormt de kern van het beheerplan voor het Magdalena-stroomgebied.
Volgens Vargas was dat geen geringe opgave. "Onze mentaliteit is beïnvloed door conflicten, maar ook door het berglandschap. We zijn niet gewend om achter de berg te kijken en te leren van de kansen in andere gemeenschappen. Bergen zijn barrières, zoals institutionele silo's. We moeten zinvolle relaties opbouwen met bewoners vanaf het begin van een project. Via InspirAgua begonnen we gemeenschappen uit te nodigen en vertrouwen op te bouwen. We hebben laten zien dat we de kennisuitwisseling op prijs stelden. We hebben geleerd om gaandeweg kennis op te bouwen en mensen samen te brengen om een duurzaam stroomgebied te creëren dat verschillende onderwerpen adresseert. Dit is de grootste prestatie tot nu toe."
Gemeenschappen met lage inkomens wonen langs de rivier. Foto: Louis Bijlmakers
Uitvoering van acties
Ondanks de coronacrisis, is er binnen het InspirAgua programma op uitvoerend niveau doorgewerkt. Als onderdeel van de inspanningen om de Manantí-corridor in het westen van Santander te herstellen, ondersteunt het programma de ontwikkeling van het Santander-waterinformatiesysteem en de oprichting van een verbeterd participatief monitoringsysteem. Dit zal de relevante autoriteiten helpen beter geïnformeerde beslissingen te nemen, bijvoorbeeld over het hydrologische en ecologische herstel van de Manantí-corridor.
De departementale, gemeentelijke en milieuautoriteiten versterken de samenwerking en verbeteren hun begrip van de hydro-ecologische werking van de uiterwaarden van de Magdalena-rivier. Ze verwachten dat ze hierdoor de effecten van klimaatverandering beter kunnen inschatten en zo effectieve maatregelen kunnen formuleren en uitvoeren die de leefomstandigheden en de welvaart van bewoners in de stroomgebieden verbeteren.
Excursie in het stroomgebied van de Magdalena-rivier. Foto: Louis Bijlmakers
Er begint iets te veranderen
"De sleutel tot succes is de samenwerking die nu plaatsvindt tussen de partners, op gelijkwaardig niveau en met een open houding", zegt InspirAgua programma manager Ellen Bollen-Weide. "We bieden bijvoorbeeld institutionele begeleiding en praktische cases aan onze partners. We stellen autoriteiten voor om samen met lokale gemeenschappen interventies te ontwerpen. Uit deze ervaringen leren we op onze beurt over verbeteringen die kunnen worden aangebracht bij het verlenen van vergunningen en over de uitdagingen van handhaving. In sommige gevallen zijn software en data gedreven modellen goede opties om het beheer en onderhoud van infrastructuur zoals dijken en zuiveringsinstallaties te ondersteunen."
Excursie in het stroomgebied van de Magdalena-rivier. Foto: Louis Bijlmakers
Volgens Bollen-Weide kan Nederland van Colombia leren hoe de ruimtelijke ordening op een meer adaptieve manier en in overeenstemming met de behoeften van de gemeenschap kan worden georganiseerd. "In Colombia vindt de regering zichzelf opnieuw uit. Ze presenteert haar plannen en beslissingen op verschillende manieren aan de bevolking, zoals onder andere participatieplatforms die belanghebbenden en minderheden inspraak geven in de beleidsontwikkeling. Hoewel ze misschien niet altijd aan ieders verwachtingen voldoen, zijn dit tekenen dat de autoriteiten proberen het beleid aan te passen aan de lokale behoeften."
Waterexperts over de hele wereld kunnen leren van de uitdagende situaties in Colombia en de vindingrijkheid, veerkracht en creativiteit van de inwoners. Overstromingen en aardverschuivingen na hevige regenval lijken bedreigingen die ver van de Nederlandse situatie afstaan, maar door klimaatverandering kan dit in de toekomst ook een Nederlands scenario zijn. Als straten bij hevige regenval in rivieren veranderen, is een goede voorbereiding en kennisopbouw over grootschalige risicogebieden noodzakelijk.
De hoogtepunten voor Bollen-Weide zijn "de samenwerking tussen Colombia en Nederland die ons uitnodigt om na te denken over het waarom van de Nederlandse waterwerken – waarom Nederlandse systemen, regels, instrumenten en beheer zijn zoals ze zijn, en wat er nodig zou zijn om dingen te veranderen. Het inspireert tot out-of-the-box denken dat nodig is om radicale adaptatie tot stand te brengen in het licht van de toenemende uitdagingen voor zowel Colombiaanse als Nederlandse organisaties. Met gedeelde expertise komt gedeelde inspiratie en de hoop een veerkrachtige en rechtvaardigere watertoekomst te realiseren."